Προώθηση της Παγκόσμιας Ενεργειακής Διακυβέρνησης: Η Σύνοδος των Υπουργών Ενέργειας των BRICS και ο Οδικός Χάρτης για την Ενεργειακή Συνεργασία 2025–2030. Η ηγετική θέση της Ινδίας δεν αρέσει στην Κίνα που βλέπει την κυριαρχία της να απειλείται στους BRICS

Προώθηση της Παγκόσμιας Ενεργειακής Διακυβέρνησης: Η Σύνοδος των Υπουργών Ενέργειας των BRICS και ο Οδικός Χάρτης για την Ενεργειακή Συνεργασία 2025–2030. Η ηγετική θέση της Ινδίας δεν αρέσει στην Κίνα που βλέπει την κυριαρχία της να απειλείται στους BRICS.

Advancing Global Energy Governance: The BRICS Energy Ministers’ Meeting and the Roadmap for Energy Cooperation 2025–2030 - https://debuglies.com

Η Σύνοδος των Υπουργών Ενέργειας των BRICS, που συγκλήθηκε στην Μπραζίλια στις 19 Μαΐου 2025, σηματοδότησε μια κομβική στιγμή στη διαμόρφωση του παγκόσμιου ενεργειακού τοπίου, με έμφαση στην προώθηση δίκαιων, βιώσιμων και οικονομικά βιώσιμων ενεργειακών συστημάτων για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Εκπροσωπώντας τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική, μαζί με τα νεοενσωματωμένα μέλη, οι υπουργοί εξέδωσαν ανακοινωθέν στο οποίο τονίζεται η κεντρική θέση της ενεργειακής ασφάλειας στην αντιμετώπιση των κοινωνικοοικονομικών επιταγών του Παγκόσμιου Νότου. Ο Υπουργός Ενέργειας της Ινδίας, Manohar Lal Khattar, υπογράμμισε την ενεργειακή ασφάλεια ως κρίσιμη πρόκληση για τα αναπτυσσόμενα κράτη, υποστηρίζοντας την ενισχυμένη συνεργασία μεταξύ των BRICS για τη διασφάλιση της οικονομικής σταθερότητας και της δίκαιης πρόσβασης στους ενεργειακούς πόρους. Το ανακοινωθέν, το οποίο δημοσιεύθηκε εν μέρει από το Υπουργείο Ενέργειας της Ινδίας στις 20 Μαΐου 2025, σκιαγράφησε ένα στρατηγικό όραμα για την ενεργειακή συνεργασία, δίνοντας έμφαση στο εμπόριο σε τοπικό νόμισμα, την τεχνολογική ουδετερότητα και τον καθοριστικό ρόλο της Νέας Τράπεζας Ανάπτυξης (NDB) στη χρηματοδότηση βιώσιμων ενεργειακών υποδομών. Το άρθρο αυτό διερευνά τα αποτελέσματα της συνάντησης, τον ενημερωμένο Χάρτη Πορείας των BRICS για την Ενεργειακή Συνεργασία (2025–2030) και τις επιπτώσεις τους στην παγκόσμια ενεργειακή διακυβέρνηση, αντλώντας από έγκυρες πηγές όπως ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA), το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) και η ετήσια έκθεση της NDB για το 2024.

Το μπλοκ BRICS, που αντιπροσωπεύει περίπου το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού και πάνω από το 35% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης, ασκεί σημαντική επιρροή στην παγκόσμια αγορά ενέργειας. Ως οι μεγαλύτεροι παραγωγοί και καταναλωτές ενέργειας στον κόσμο, οι χώρες BRICS αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό μερίδιο της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου, φυσικού αερίου και άνθρακα, με τη Ρωσία από μόνη της να συνεισφέρει περίπου το 12% της παγκόσμιας παραγωγής αργού πετρελαίου το 2024, σύμφωνα με την Παγκόσμια Ενεργειακή Έκθεση 2024 του IEA (δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2024). Η έκκληση των υπουργών για αυξημένη χρήση τοπικών νομισμάτων στο εμπόριο ενέργειας αντανακλά μια στρατηγική απάντηση στις γεωπολιτικές και οικονομικές πιέσεις, ιδίως την αστάθεια του δολαρίου ΗΠΑ και τους εμπορικούς περιορισμούς που επηρεάζουν τις αγορές ενέργειας. Για παράδειγμα, το εμπόριο αργού πετρελαίου της Ρωσίας με την Ινδία και την Κίνα έχει μετατοπιστεί όλο και περισσότερο προς τα τοπικά νομίσματα, με την Ινδία να αναφέρει ότι πάνω από το 20% των εισαγωγών πετρελαίου από τη Ρωσία το 2024 διακανονίστηκε σε ινδικές ρουπίες, σύμφωνα με στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Ινδίας (RBI, Αύγουστος 2024). Αυτή η μετατόπιση ευθυγραμμίζεται με τους ευρύτερους στόχους των BRICS για μείωση της εξάρτησης από συναλλαγές που κυριαρχούνται από το δολάριο, ενισχύοντας την οικονομική κυριαρχία, μετριάζοντας παράλληλα την έκθεση σε κυρώσεις και διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Η έμφαση του ανακοινωθέντος στο εμπόριο τοπικών νομισμάτων δεν είναι απλώς ένας οικονομικός ελιγμός, αλλά μια γεωπολιτική δήλωση. Υποστηρίζοντας την αποδολαριοποίηση στις αγορές ενέργειας, τα έθνη BRICS στοχεύουν στη δημιουργία ενός πιο ανθεκτικού και χωρίς αποκλεισμούς πλαισίου παγκόσμιου εμπορίου ενέργειας. Η Εθνική Τράπεζα της Ινδίας (NDB), η οποία ιδρύθηκε το 2014 για τη χρηματοδότηση υποδομών και βιώσιμης ανάπτυξης, διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο σε αυτή τη στρατηγική. Στην Ετήσια Έκθεσή της για το 2024 (δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2025), η NDB ανέφερε ότι εκταμίευσε 5,7 δισεκατομμύρια δολάρια σε δάνεια για έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ενεργειακής απόδοσης σε όλα τα κράτη μέλη, με το 60% αυτών των δανείων να είναι εκφρασμένα σε τοπικά νομίσματα όπως η ινδική ρουπία, το κινεζικό γιουάν και το βραζιλιάνικο ρεάλ. Αυτή η προσέγγιση μειώνει τους κινδύνους συναλλάγματος για τα έθνη δανειολήπτες και ενισχύει την προσιτότητα των επενδύσεων σε ενεργειακές υποδομές. Η έγκριση από τους υπουργούς του ρόλου της NDB στη χρηματοδότηση βιώσιμης ενέργειας υπογραμμίζει τη σημασία της για τη γεφύρωση του χρηματοδοτικού κενού για τις μεταβάσεις σε καθαρές μορφές ενέργειας στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, όπου η πρόσβαση σε ευνοϊκή χρηματοδότηση παραμένει περιορισμένη.

Η ενεργειακή ασφάλεια, όπως τόνισε ο Υπουργός Khattar, παραμένει ακρογωνιαίος λίθος της ενεργειακής ατζέντας των BRICS. Η έκθεση του IEA για το 2024 σημειώνει ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες, ιδίως στον Παγκόσμιο Νότο, αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις όσον αφορά την πρόσβαση στην ενέργεια, με 775 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως να μην έχουν πρόσβαση σε ηλεκτρική ενέργεια το 2024, εκ των οποίων το 80% κατοικεί στην υποσαχάρια Αφρική και τη Νότια Ασία. Η δέσμευση των υπουργών των BRICS για ισότιμη πρόσβαση στους ενεργειακούς πόρους ευθυγραμμίζεται με τον Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης 7 (SDG 7) των Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος απαιτεί οικονομικά προσιτή, αξιόπιστη και σύγχρονη ενέργεια για όλους έως το 2030. Ωστόσο, η αναγνώριση στο ανακοινωθέν του συνεχιζόμενου ρόλου των ορυκτών καυσίμων στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα αντικατοπτρίζει την ρεαλιστική πραγματικότητα της ενεργειακής ζήτησης στις αναπτυσσόμενες χώρες. Το 2024, τα ορυκτά καύσιμα αντιπροσώπευαν το 78% του παγκόσμιου ενεργειακού εφοδιασμού, με τον άνθρακα, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο να παραμένουν κυρίαρχα στις χώρες BRICS, σύμφωνα με τα στοιχεία του IEA. Για παράδειγμα, η κατανάλωση άνθρακα στην Κίνα, η οποία αποτελεί το 55% του ενεργειακού της μείγματος, υπογραμμίζει την πρόκληση της εξισορρόπησης της οικονομικής ανάπτυξης με τη μείωση των εκπομπών. Η υπεράσπιση των υπουργών για τεχνολογική ουδετερότητα —επιτρέποντας στα έθνη να επιλέγουν πηγές ενέργειας με βάση το κοινωνικοοικονομικό τους πλαίσιο— αμφισβητεί την προσέγγιση «ένα μέγεθος για όλους» που συχνά προωθείται από τα ανεπτυγμένα έθνη.

Η αρχή των κοινών αλλά διαφοροποιημένων ευθυνών και αντίστοιχων δυνατοτήτων (CBDR-RC), που κατοχυρώνεται στη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC), ήταν ένα κεντρικό σημείο του ανακοινωθέντος. Αυτή η αρχή αναγνωρίζει ότι ενώ όλα τα έθνη μοιράζονται την ευθύνη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, οι ανεπτυγμένες χώρες φέρουν μεγαλύτερο βάρος λόγω των ιστορικών εκπομπών και των οικονομικών τους δυνατοτήτων. Οι υπουργοί των BRICS τόνισαν ότι οι προσπάθειες μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (GHG) πρέπει να σέβονται τις εθνικές συνθήκες, ιδίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες που εξαρτώνται από τα ορυκτά καύσιμα για οικονομική σταθερότητα. Σύμφωνα με την Έκθεση Ανθρώπινης Ανάπτυξης του 2024 του UNDP (δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2025), οι αναπτυσσόμενες χώρες συνεισφέρουν λιγότερο από το 35% των ιστορικών παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αλλά αντιμετωπίζουν δυσανάλογες κλιματικές επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένων ακραίων καιρικών φαινομένων που κοστίζουν στις χώρες χαμηλού εισοδήματος περίπου 2% του ΑΕΠ ετησίως. Η έκκληση των υπουργών για αυξημένη ευνοϊκή χρηματοδότηση από τις ανεπτυγμένες προς τις αναπτυσσόμενες χώρες στοχεύει στην αντιμετώπιση αυτής της ανισότητας, επιτρέποντας τις επενδύσεις σε καθαρές τεχνολογίες χωρίς να διακυβεύεται η οικονομική ανάπτυξη.

Ο ενημερωμένος Χάρτης Πορείας των BRICS για την Ενεργειακή Συνεργασία (2025–2030), που εγκρίθηκε στη συνάντηση της Μπραζίλια, βασίζεται στον χάρτη πορείας του 2020, ο οποίος περιέγραφε 11 τομείς συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της ενεργειακής απόδοσης, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των κρίσιμων ορυκτών για τις καθαρές τεχνολογίες. Ο χάρτης πορείας 2025–2030, όπως σημειώνεται στο ανακοινωθέν, δίνει προτεραιότητα στη σταθερότητα της αγοράς, στις ανθεκτικές υποδομές και στις διαφοροποιημένες πηγές ενέργειας. Ένα βασικό στοιχείο είναι η Πλατφόρμα Συνεργασίας για την Ενεργειακή Έρευνα των BRICS, η οποία διευκολύνει την κοινή έρευνα και την ανταλλαγή γνώσεων. Το 2024, η πλατφόρμα δημοσίευσε την Έκθεση Δίκαιης Ενεργειακής Μετάβασης των BRICS (Δεκέμβριος 2024), η οποία τόνισε την ανάγκη για προσαρμοσμένες στρατηγικές ενεργειακής μετάβασης που να λαμβάνουν υπόψη τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών. Για παράδειγμα, η εξάρτηση της Νότιας Αφρικής από τον άνθρακα για το 85% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας έρχεται σε αντίθεση με το ενεργειακό μείγμα της Βραζιλίας που κυριαρχείται από την υδροηλεκτρική ενέργεια, το οποίο αντιπροσωπεύει το 60% της ηλεκτρικής της ενέργειας, σύμφωνα με τις Στατιστικές Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας του IRENA για το 2024 (δημοσιεύτηκαν τον Απρίλιο του 2025). Ο ρόλος της πλατφόρμας στην εναρμόνιση αυτών των διαφορετικών ενεργειακών προφίλ είναι κρίσιμος για την επίτευξη των στόχων του οδικού χάρτη.

Τα κρίσιμα ορυκτά, απαραίτητα για καθαρές τεχνολογίες όπως τα ηλιακά πάνελ, οι ανεμογεννήτριες και οι μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων, αναδείχθηκαν ως τομέας προτεραιότητας. Οι Συνοπτικές Περιλήψεις Ορυκτών Προϊόντων του 2025 της Γεωλογικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ (που δημοσιεύθηκαν τον Ιανουάριο του 2025) υπογραμμίζουν ότι τα έθνη BRICS ελέγχουν σημαντικά μερίδια των παγκόσμιων αποθεμάτων ορυκτών, με την Κίνα να παράγει το 70% των παγκόσμιων σπάνιων γαιών και τη Νότια Αφρική να κατέχει το 40% των παγκόσμιων αποθεμάτων μαγγανίου. Η εστίαση των υπουργών στην εξασφάλιση αλυσίδων εφοδιασμού για αυτά τα ορυκτά αντανακλά ανησυχίες σχετικά με την αστάθεια της αγοράς και τους γεωπολιτικούς περιορισμούς στο εμπόριο ορυκτών.

Η έκκληση του ανακοινωθέντος για δίκαιες, διαφανείς και συνεπείς κατευθυντήριες γραμμές για την αξιολόγηση της έντασης άνθρακα και της ενεργειακής ταξινόμησης αντιμετωπίζει την ανάγκη για τυποποιημένες ταξινομήσεις και πιστοποιήσεις. Τέτοια πλαίσια είναι απαραίτητα για τη διασφάλιση της αμοιβαίας αναγνώρισης των μετρήσεων βιωσιμότητας, ιδίως καθώς τα έθνη BRICS επιδιώκουν να προσελκύσουν χρηματοδότηση χαμηλού κόστους για έργα καθαρής ενέργειας. Η Έκθεση Χρηματοδότησης για το Κλίμα του 2024 της Παγκόσμιας Τράπεζας (δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2025) σημειώνει ότι τα ασυνεπή πρότυπα λογιστικής για τον άνθρακα αποτρέπουν τις ιδιωτικές επενδύσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου οι χρηματοδοτικές ανάγκες για καθαρή ενέργεια εκτιμώνται σε 2,4 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως έως το 2030.

Η υπεράσπιση των υπουργών για διαφοροποιημένες πηγές ενέργειας ευθυγραμμίζεται με τις παγκόσμιες τάσεις προς την ενεργειακή ανθεκτικότητα. Ο Διεθνής Οργανισμός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (IRENA) ανέφερε το 2024 ότι η δυναμικότητα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στις χώρες BRICS αυξήθηκε κατά 12% ετησίως μεταξύ 2019 και 2024, λόγω της επέκτασης της ηλιακής ενέργειας της Ινδίας και των επενδύσεων της Κίνας στην αιολική ενέργεια. Η Ινδία, για παράδειγμα, αύξησε την δυναμικότητά της σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε 150 γιγαβάτ έως το 2024, σημειώνοντας αύξηση 90% την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με το Υπουργείο Νέων και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας της Ινδίας (δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2025). Ωστόσο, η έμφαση του ανακοινωθέντος στη σταθερότητα της αγοράς υπογραμμίζει τις προκλήσεις της ενσωμάτωσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε ενεργειακά δίκτυα που εξαρτώνται από ορυκτά καύσιμα. Η εμπειρία της Βραζιλίας με τις διακοπές στην υδροηλεκτρική ενέργεια λόγω ξηρασιών το 2024, όπως αναφέρθηκε από τον IEA, υπογραμμίζει την ανάγκη για ανθεκτικές υποδομές για την υποστήριξη των ενεργειακών μεταβάσεων. Η εστίαση της Εθνικής Τράπεζας (NDB) στη χρηματοδότηση του εκσυγχρονισμού του δικτύου και των λύσεων αποθήκευσης ενέργειας αποτελεί επομένως κρίσιμο παράγοντα για την επίτευξη των στόχων του οδικού χάρτη.

Η ηγετική θέση της Ινδίας στην υποστήριξη της συμπεριληπτικής ενεργειακής διακυβέρνησης ήταν ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό της συνάντησης της Μπραζίλια. Η πρόσκληση του Υπουργού Khattar προς τα έθνη BRICS για μια ενεργειακή συνάντηση το 2026 υπό την προεδρία της Ινδίας σηματοδοτεί μια δέσμευση για την αναβάθμιση του παγκόσμιου ενεργειακού ρόλου του μπλοκ. Η ενεργειακή μετάβαση της Ινδίας παρέχει μια συναρπαστική μελέτη περίπτωσης: η Εθνική Αποστολή Πράσινου Υδρογόνου της χώρας, που ξεκίνησε το 2023, στοχεύει στην παραγωγή 5 εκατομμυρίων μετρικών τόνων πράσινου υδρογόνου ετησίως έως το 2030, υποστηριζόμενη από 2,3 δισεκατομμύρια δολάρια σε κυβερνητικά κίνητρα, σύμφωνα με το Υπουργείο Νέων και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (Μάρτιος 2025). Αυτή η πρωτοβουλία ευθυγραμμίζεται με την έκκληση των υπουργών BRICS για τεχνολογική ουδετερότητα, επιτρέποντας στα έθνη να επιδιώξουν λύσεις καθαρής ενέργειας που ταιριάζουν στους πόρους τους. Ο Δείκτης Ενεργειακής Μετάβασης του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για το 2025 (δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 2025) κατατάσσει την Ινδία μεταξύ των 20 κορυφαίων χωρών για την πρόοδο στην ενεργειακή μετάβαση, επικαλούμενη την ισορροπημένη προσέγγισή της στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την πρόσβαση στην ενέργεια.

Η έμφαση στη χρηματοδότηση με ευνοϊκούς όρους και χαμηλό κόστος αντικατοπτρίζει την ευρύτερη πρόκληση της κινητοποίησης κεφαλαίων για βιώσιμη ανάπτυξη. Η Έκθεση Χρηματοδότησης για το Κλίμα του ΟΟΣΑ για το 2024 (δημοσιεύτηκε τον Νοέμβριο του 2024) εκτιμά ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες χρειάζονται 1,7 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για να επιτύχουν τον ΣΒΑ 7 και τους κλιματικούς στόχους, ωστόσο μόνο 100 δισεκατομμύρια δολάρια σε χρηματοδότηση για το κλίμα κινητοποιήθηκαν το 2023, πολύ κάτω από την ετήσια δέσμευση των 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων που ανέλαβαν οι ανεπτυγμένες χώρες στο πλαίσιο της UNFCCC. Ο ρόλος της NDB στην παροχή χρηματοδότησης σε τοπικό νόμισμα αντιμετωπίζει αυτό το κενό, προσφέροντας ένα μοντέλο για άλλες πολυμερείς τράπεζες ανάπτυξης. Για παράδειγμα, το δάνειο 1,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων της NDB προς τη Βραζιλία το 2024 για υπεράκτια αιολικά έργα, εκφρασμένο σε βραζιλιάνικα ρεάλ, μείωσε τον συναλλαγματικό κίνδυνο και το κόστος δανεισμού κατά 15%, σύμφωνα με την έκθεση αξιολόγησης έργων της τράπεζας (δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2025). Τέτοιες πρωτοβουλίες καταδεικνύουν τη δυνατότητα των χρηματοοικονομικών μηχανισμών υπό την ηγεσία των BRICS να αναδιαμορφώσουν την παγκόσμια χρηματοδότηση ενέργειας.

Η έκκληση των υπουργών για δίκαια και διαφανή συστήματα ταξινόμησης ενέργειας αντιμετωπίζει ένα κρίσιμο εμπόδιο για τις επενδύσεις στη βιώσιμη ενέργεια. Οι ασυνεπείς ταξινομήσεις, όπως οι διαφορετικοί ορισμοί της «πράσινης» ενέργειας σε όλες τις δικαιοδοσίες, δημιουργούν αβεβαιότητα για τους επενδυτές. Η έκθεση του 2024 της Πλατφόρμας Συνεργασίας για την Ενεργειακή Έρευνα των BRICS σχετικά με τις ενεργειακές ταξινομήσεις (δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 2024) πρότεινε ένα πλαίσιο για την αμοιβαία αναγνώριση των πιστοποιήσεων βιωσιμότητας, βασιζόμενο σε διδάγματα από την Ταξινόμηση για τις Βιώσιμες Δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό το πλαίσιο δίνει προτεραιότητα στις αξιολογήσεις έντασης άνθρακα που λαμβάνουν υπόψη τις εκπομπές του κύκλου ζωής, διασφαλίζοντας ότι τα ενεργειακά έργα αξιολογούνται ολιστικά. Για παράδειγμα, τα έργα μετάβασης από άνθρακα σε φυσικό αέριο της Ινδίας, τα οποία μειώνουν τις εκπομπές κατά 30% σε σύγκριση με τα εργοστάσια με καύση άνθρακα, θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τυποποιημένες πιστοποιήσεις που προσελκύουν διεθνή χρηματοδότηση, σύμφωνα με την ανάλυση του IEA για το 2024.

Ο Χάρτης Πορείας των BRICS για την Ενεργειακή Συνεργασία (2025–2030) τονίζει επίσης τη σημασία των ανθεκτικών υποδομών για τον μετριασμό των κλιματικών κινδύνων. Η Έκθεση Ανθεκτικότητας Υποδομών του 2024 της Παγκόσμιας Τράπεζας (δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 2025) σημειώνει ότι ακραία καιρικά φαινόμενα διέκοψαν τις αλυσίδες εφοδιασμού ενέργειας στο 60% των αναπτυσσόμενων χωρών το 2024, με κόστος περίπου 200 δισεκατομμύρια δολάρια σε οικονομικές απώλειες. Τα έθνη BRICS, με τα ποικίλα κλίματα και ενεργειακά τους συστήματα, είναι ιδιαίτερα ευάλωτα. Τα πεδία φυσικού αερίου της Ρωσίας στην Αρκτική, για παράδειγμα, αντιμετωπίζουν κινδύνους από την απόψυξη του μόνιμα παγωμένου εδάφους, ενώ τα ηλιακά πάρκα της Ινδίας είναι εκτεθειμένα σε καύσωνες, όπως τεκμηριώνεται από την Περιφερειακή Αξιολόγηση του Κλίματος του 2024 της IPCC (δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2025). Η εστίαση του οδικού χάρτη σε ανθεκτικές υποδομές, συμπεριλαμβανομένων των έξυπνων δικτύων και της αποθήκευσης ενέργειας, στοχεύει στην αντιμετώπιση αυτών των ευπαθειών, ενισχύοντας παράλληλα την ενεργειακή ασφάλεια.

Η δέσμευση των υπουργών για την προώθηση κοινών προτεραιοτήτων υπό την προεδρία της Ινδίας το 2026 σηματοδοτεί ένα μακροπρόθεσμο όραμα για τις BRICS ως αντίβαρο στην κυριαρχούμενη από τη Δύση ενεργειακή διακυβέρνηση. Η συλλογική ζήτηση ενέργειας του μπλοκ, η οποία προβλέπεται να αντιπροσωπεύει το 50% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας έως το 2030 σύμφωνα με τον IEA, την τοποθετεί σε θέση να επηρεάσει σημαντικά τις παγκόσμιες αγορές ενέργειας. Η έμφαση του οδικού χάρτη σε κρίσιμα ορυκτά, τη χρηματοδότηση σε τοπικό νόμισμα και την τεχνολογική ουδετερότητα αντικατοπτρίζει μια στρατηγική προσέγγιση για την εξισορρόπηση της οικονομικής ανάπτυξης με τις δεσμεύσεις για το κλίμα. Η προγραμματισμένη επένδυση 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων της NDB σε έργα βιώσιμης ενέργειας έως το 2030, όπως περιγράφεται στην ενημέρωση της στρατηγικής της για το 2024 (δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2025), θα είναι καθοριστική για την επίτευξη αυτών των στόχων.

Η Σύνοδος των Υπουργών Ενέργειας των BRICS και ο ενημερωμένος Χάρτης Πορείας για την Ενεργειακή Συνεργασία (2025–2030) αντιπροσωπεύουν ένα τολμηρό βήμα προς τον επαναπροσδιορισμό της παγκόσμιας ενεργειακής διακυβέρνησης. Δίνοντας προτεραιότητα στο εμπόριο σε τοπικό νόμισμα, στην ισότιμη πρόσβαση στην ενέργεια και στην τεχνολογική ουδετερότητα, τα έθνη BRICS αντιμετωπίζουν τις μοναδικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο Παγκόσμιος Νότος. Ο ρόλος της Εθνικής Τράπεζας (NDB) στη χρηματοδότηση βιώσιμων υποδομών, σε συνδυασμό με τις προσπάθειες της Πλατφόρμας Συνεργασίας για την Ενεργειακή Έρευνα για την τυποποίηση των ταξινομήσεων, τοποθετεί το μπλοκ σε ηγετική θέση στην καινοτομία της ενεργειακής μετάβασης. Καθώς η Ινδία προετοιμάζεται να αναλάβει την προεδρία των BRICS το 2026, η ηγετική της θέση στην προώθηση συμπεριληπτικών και ανθεκτικών ενεργειακών συστημάτων θα είναι κρίσιμη για την επίτευξη των φιλόδοξων στόχων του μπλοκ. Αυτό το άρθρο, βασισμένο σε δεδομένα από τον IEA, το UNDP, την NDB και άλλες έγκυρες πηγές, παρέχει μια ολοκληρωμένη ανάλυση αυτών των εξελίξεων, προσφέροντας πληροφορίες για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τους ερευνητές και τους παγκόσμιους ενδιαφερόμενους φορείς ενέργειας.

Δυναμική Αποδολαριοποίησης: Αξιολόγηση της Βιωσιμότητας ενός Νομίσματος BRICS στην Υποκατάσταση του Δολαρίου ΗΠΑ και του Πετροδολαρίου στις Παγκόσμιες Συναλλαγές

Η επιταχυνόμενη συζήτηση γύρω από την αποδολαριοποίηση, ιδίως εντός του πλαισίου της κοινοπραξίας BRICS, υπογραμμίζει μια μετασχηματιστική μετατόπιση στην παγκόσμια χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική, η οποία καθοδηγείται από γεωπολιτικές αναπροσαρμογές και οικονομικές ανάγκες. Το δολάριο ΗΠΑ, που έχει εδραιωθεί εδώ και καιρό ως ο ακρογωνιαίος λίθος του διεθνούς εμπορίου και των αποθεματικών, αντιμετωπίζει πρωτοφανή έλεγχο καθώς η κυριαρχία του αμφισβητείται από τις αυξανόμενες δημοσιονομικές ανισορροπίες των ΗΠΑ, τα μεταβαλλόμενα εμπορικά πρότυπα και τους στρατηγικούς ελιγμούς των αναδυόμενων οικονομιών. Τα έθνη BRICS - Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική, ενισχυμένα από τις πρόσφατες επεκτάσεις - έχουν διατυπώσει φιλοδοξίες για μείωση της εξάρτησης από το δολάριο, με προτάσεις για ένα σύστημα πληρωμών βασισμένο σε blockchain και αύξηση των συναλλαγών σε τοπικό νόμισμα, όπως αποδεικνύεται από τις συζητήσεις στη Σύνοδο Κορυφής του Καζάν το 2024 (Έκθεση Γεωπολιτικής Οικονομίας, 3 Νοεμβρίου 2024).

Αυτή η ανάλυση αξιολογεί τη σκοπιμότητα ενός νομίσματος των BRICS να αντικαταστήσει το δολάριο και το πετροδολαρίο, εξετάζοντας σχολαστικά τις γεωπολιτικές, οικονομικές και στρατηγικές συνθήκες και βασίζοντας κάθε ισχυρισμό σε σχολαστικά επαληθευμένα δεδομένα από έγκυρες πηγές όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ). Αναλύοντας τις δομικές ευπάθειες του δολαρίου, τους δημοσιονομικούς περιορισμούς των ΗΠΑ και τις λειτουργικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένα μελλοντικό νόμισμα των BRICS, αυτή η έκθεση διευκρινίζει την περίπλοκη αλληλεπίδραση ισχύος, οικονομίας και πολιτικής που διαμορφώνει το μέλλον των παγκόσμιων οικονομικών.

Η υπεροχή του δολαρίου ΗΠΑ, που αντιπροσωπεύει το 58% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων και το 88% των διεθνών συναλλαγών το 2024 σύμφωνα με την Τριετή Έρευνα Κεντρικών Τραπεζών της BIS (δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο του 2024), προέρχεται από την ιστορική του σταθερότητα, το βάθος των χρηματοπιστωτικών αγορών των ΗΠΑ και το σύστημα πετροδολαρίων, το οποίο επιβάλλει το εμπόριο πετρελαίου σε δολάρια. Ωστόσο, η δημοσιονομική πορεία των ΗΠΑ παρουσιάζει μια τρομερή ευπάθεια. Από τον Μάρτιο του 2025, το ομοσπονδιακό χρέος των ΗΠΑ έφτασε τα 34,8 τρισεκατομμύρια δολάρια, που ισοδυναμεί με 126% του ΑΕΠ, σύμφωνα με τη Μηνιαία Δήλωση του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ (δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2025).

Οι ξένες συμμετοχές σε χρέος των ΗΠΑ, ιδίως από την Κίνα (1,1 τρισεκατομμύριο δολάρια) και την Ιαπωνία (1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια), όπως αναφέρθηκε από το Διεθνές Σύστημα Κεφαλαίων του Υπουργείου Οικονομικών (TIC, Φεβρουάριος 2025), δημιουργούν σημεία μόχλευσης για τις πιστώτριες χώρες. Η Έκθεση του ΔΝΤ για την Παγκόσμια Οικονομική Προοπτική του 2025 (δημοσιεύτηκε τον Απρίλιο του 2025) προβλέπει ότι ο λόγος χρέους των ΗΠΑ προς ΑΕΠ θα αυξηθεί στο 135% έως το 2030, ενισχύοντας τους κινδύνους πληθωριστικών πιέσεων και διαβρώνοντας την εμπιστοσύνη στα περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια. Ταυτόχρονα, η βιομηχανική βάση των ΗΠΑ έχει συρρικνωθεί, με τη μεταποίηση να συνεισφέρει μόνο το 11% στο ΑΕΠ το 2024, από 15% το 2000, σύμφωνα με το Γραφείο Οικονομικής Ανάλυσης (BEA, Ιανουάριος 2025). Αυτή η αποβιομηχάνιση, σε συνδυασμό με τα εμπορικά ελλείμματα -971 δισεκατομμύρια δολάρια το 2024 σύμφωνα με την Υπηρεσία Απογραφής των ΗΠΑ- υπονομεύει την οικονομική βάση του δολαρίου.

Οι γεωπολιτικές τριβές επιδεινώνουν αυτές τις ευπάθειες. Η επιβολή κυρώσεων των ΗΠΑ στη Ρωσία, οι οποίες περιόρισαν την πρόσβαση σε χρηματοπιστωτικά συστήματα που βασίζονται στο δολάριο, ώθησε τη Ρωσία να διευθετήσει το 65% του εμπορίου της με την Κίνα σε γιουάν και ρούβλια το 2024, σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας (δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 2024). Ομοίως, το εμπόριο της Ινδίας με τη Ρωσία, ιδίως στο αργό πετρέλαιο, είδε το 25% των συναλλαγών να διευθετούνται σε ρουπίες το 2024, σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα της Ινδίας (RBI, Αύγουστος 2024). Αυτές οι μετατοπίσεις, αν και σταδιακές, σηματοδοτούν μια ευρύτερη τάση προς διμερείς νομισματικές συμφωνίες εντός των BRICS, όπως σημειώνεται στις συμφωνίες μεταξύ Κίνας, Ρωσίας και Βραζιλίας (The Tricontinental, 2024). Η στρατηγική ώθηση για την αποδολαριοποίηση τροφοδοτείται περαιτέρω από τις εμπορικές πολιτικές των ΗΠΑ υπό την κυβέρνηση Τραμπ, η οποία το 2025 επέβαλε δασμούς κατά μέσο όρο 15% στις εισαγωγές από την Κίνα και 10% σε άλλες χώρες, σύμφωνα με την Ατζέντα Εμπορικής Πολιτικής του 2025 του Εμπορικού Αντιπροσώπου των ΗΠΑ (δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2025). Αυτοί οι δασμοί, που αποσκοπούν στην ενίσχυση της εγχώριας βιομηχανίας, ενέχουν τον κίνδυνο αντιποίνων που θα μπορούσαν να επιταχύνουν την υιοθέτηση εναλλακτικού νομίσματος, όπως αποδεικνύεται από τον δασμό 20% που επέβαλε η Κίνα στα γεωργικά προϊόντα των ΗΠΑ ως απάντηση, όπως αναφέρθηκε από τον ΠΟΕ (Απρίλιος 2025).

Το σύστημα των πετροδολαρίων, ακρογωνιαίος λίθος της ηγεμονίας του δολαρίου από τη συμφωνία ΗΠΑ-Σαουδικής Αραβίας του 1974, αντιμετωπίζει υπαρξιακές απειλές. Η στροφή της Σαουδικής Αραβίας προς τις χώρες BRICS, με συζητήσεις για τη διευθέτηση των συναλλαγών πετρελαίου σε γιουάν μετατρέψιμα σε χρυσό στο Χρηματιστήριο Χρυσού της Σαγκάης (SGE), όπως αναφέρθηκε σε αναρτήσεις στο X (10 Μαΐου 2025), παραμένει ασαφής αλλά ενδεικτική μεταβαλλόμενων συμμαχιών. Η Υπηρεσία Πληροφοριών Ενέργειας (EIA) σημειώνει ότι η Σαουδική Αραβία προμήθευσε το 7% του παγκόσμιου αργού πετρελαίου το 2024 και οποιαδήποτε κίνηση διαφοροποίησης από το εμπόριο πετρελαίου που βασίζεται σε δολάριο θα μπορούσε να μειώσει τη ζήτηση για αμερικανικά ομόλογα, τα οποία χρηματοδότησαν 1,2 τρισεκατομμύρια δολάρια του ελλείμματος των ΗΠΑ το 2024 (Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, Απρίλιος 2025). Η Έκθεση Εξωτερικού Τομέα του ΔΝΤ για το 2024 (δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2024) εκτιμά ότι μια μείωση κατά 10% στο παγκόσμιο εμπόριο πετρελαίου που βασίζεται σε δολάριο θα μπορούσε να μειώσει τη ζήτηση για το αμερικανικό ομόλογο κατά 200 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, αυξάνοντας το κόστος δανεισμού των ΗΠΑ κατά 0,5%. Ωστόσο, η συνεχιζόμενη εξάρτηση των κρατών του Κόλπου από νομίσματα συνδεδεμένα με το δολάριο, όπως επισημαίνεται από το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών (IISS, 2024), υποδηλώνει ότι η πλήρης εγκατάλειψη του πετροδολαρίου παραμένει απίθανη στο εγγύς μέλλον.

Ένα νόμισμα των BRICS, ενδεχομένως υποστηριζόμενο από ένα καλάθι νομισμάτων μελών ή χρυσό, αντιμετωπίζει τεράστια εμπόδια. Οι οικονομίες των BRICS αντιπροσωπεύουν συλλογικά το 32% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε ονομαστικούς όρους (ΔΝΤ, Απρίλιος 2025), ωστόσο οι χρηματοπιστωτικές αγορές τους δεν έχουν τη ρευστότητα και το βάθος των αγορών των ΗΠΑ, οι οποίες κατέχουν 46 τρισεκατομμύρια δολάρια σε εμπορεύσιμα χρεόγραφα σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Βιομηχανίας Κεφαλαιαγοράς και Χρηματοπιστωτικών Αγορών (SIFMA, 2024). Το κινεζικό γιουάν, ένας κορυφαίος υποψήφιος για άγκυρα νομίσματος των BRICS, αποτελεί μόνο το 2,7% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων (BIS, Σεπτέμβριος 2024), περιορισμένο από τους ελέγχους κεφαλαίου της Κίνας και την περιορισμένη μετατρεψιμότητα. Η Νέα Τράπεζα Ανάπτυξης των BRICS (NDB) έχει διερευνήσει συστήματα πληρωμών που βασίζονται σε blockchain, όπως ανακοινώθηκε τον Μάρτιο του 2025 (Investing News, 18 Μαρτίου 2025), αλλά οι συνολικές εκταμιεύσεις ύψους 32 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το 2014 ωχριούν μπροστά στο 1,5 τρισεκατομμύριο δολάρια σε ετήσιες παγκόσμιες συναλλαγές SWIFT που διεκπεραιώνονται σε δολάρια (SWIFT, 2024). Η Ετήσια Έκθεση της NDB για το 2024 (δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2025) δείχνει ότι μόνο το 15% των δανείων της είναι σε γιουάν, υπογραμμίζοντας το αρχικό στάδιο των εναλλακτικών χρηματοπιστωτικών υποδομών.

Η οικονομική ετερογένεια μεταξύ των χωρών BRICS περιπλέκει την ενοποίηση του νομίσματος. Το ΑΕΠ της Κίνας, ύψους 18,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, επισκιάζει τα 405 δισεκατομμύρια δολάρια της Νότιας Αφρικής (Παγκόσμια Τράπεζα, 2024), δημιουργώντας αποκλίνουσες προτεραιότητες νομισματικής πολιτικής. Ο πληθωρισμός της Ρωσίας, ύψους 8,5% το 2024 (Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας, Δεκέμβριος 2024), έρχεται σε αντίθεση με το 4,7% της Ινδίας (RBI, Αύγουστος 2024), καθιστώντας ένα ενιαίο νόμισμα ή σύνδεση ανέφικτη χωρίς ισχυρό δημοσιονομικό συντονισμό, τον οποίο η Συμφωνία Εφεδρικών Αποθεματικών (CRA) των BRICS, ύψους 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων, δεν επαρκεί για να υποστηρίξει (NDB, 2024). Επιπλέον, η διεθνοποίηση του γιουάν αντιμετωπίζει αντίσταση από τα δυτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, καθώς μόνο το 13% των παγκόσμιων τραπεζών προσφέρουν λογαριασμούς σε γιουάν, σύμφωνα με την BIS (Σεπτέμβριος 2024). Το Carnegie Endowment for International Peace (31 Μαρτίου 2025) σημειώνει ότι η προσπάθεια αποδολαριοποίησης του Πεκίνου είναι περισσότερο συμβολική παρά πρακτική, καθώς η παγκόσμια εμπιστοσύνη στους αμερικανικούς θεσμούς, παρά τις δημοσιονομικές προκλήσεις, παραμένει απαράμιλλη.

Οι στρατηγικές προϋποθέσεις για να αντικαταστήσει ένα νόμισμα των BRICS το δολάριο εξαρτώνται από τρεις άξονες: γεωπολιτική ευθυγράμμιση, οικονομική ολοκλήρωση και χρηματοπιστωτική υποδομή. Γεωπολιτικά, οι BRICS πρέπει να αντιμετωπίσουν την επιρροή των ΗΠΑ χωρίς να διαταράξουν την εσωτερική συνοχή, όπως αποδεικνύεται από την ουδέτερη στάση της Ινδίας στις εμπορικές διαφορές ΗΠΑ-Κίνας (ΠΟΕ, Απρίλιος 2025). Οικονομικά, το εμπόριο των BRICS, το οποίο έφτασε τα 1,9 τρισεκατομμύρια δολάρια εντός του μπλοκ το 2024 (UNCTAD, Φεβρουάριος 2025), πρέπει να επεκταθεί για να ανταγωνιστεί το εμπορικό δίκτυο των 4,8 τρισεκατομμυρίων δολαρίων που επικεντρώνεται στις ΗΠΑ (Γραφείο Απογραφής των ΗΠΑ, 2024). Οικονομικά, ένα νόμισμα των BRICS απαιτεί ένα αποθεματικό περιουσιακό στοιχείο που ανταγωνίζεται τα 12,3 τρισεκατομμύρια δολάρια σε αμερικανικά ομόλογα που κατέχονται παγκοσμίως (TIC, Φεβρουάριος 2025). Ο χρυσός, μια πιθανή άγκυρα, περιορίζεται από το μερίδιο 6% των BRICS στα παγκόσμια αποθέματα χρυσού (Παγκόσμιο Συμβούλιο Χρυσού, Ιανουάριος 2025), σε σύγκριση με το 26% των ΗΠΑ. Το Ατλαντικό Φόρουμ (10 Αυγούστου 2024) αμφισβητεί την εκτελεστότητα της αποδολαριοποίησης σε εταιρικό επίπεδο, επικαλούμενο αντίσταση από πολυεθνικές εταιρείες που εξαρτώνται από τη ρευστότητα του δολαρίου. Οι εσωτερικές προκλήσεις των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου ενός προβλεπόμενου ελλείμματος 2,1 τρισεκατομμυρίων δολαρίων το 2025 (Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου, Φεβρουάριος 2025) και του πληθωρισμού στο 3,2% (BEA, Ιανουάριος 2025), δεν αποτελούν ακόμη σενάριο κατάρρευσης. Οι επιπτώσεις του δολαρίου στο δίκτυο - ο ρόλος του στο 90% των παγκόσμιων συμβάσεων παραγώγων (BIS, 2024) - και η απουσία μιας ενιαίας εναλλακτικής λύσης των BRICS διατηρούν την κυριαρχία του. Ωστόσο, μια διαρκής ετήσια αύξηση 20% στο εμπόριο με βάση το γιουάν, όπως προβλέπεται από την Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας (Μάρτιος 2025), θα μπορούσε να διαβρώσει τη ζήτηση για δολάριο κατά 5% έως το 2030, σύμφωνα με προσομοιώσεις του ΔΝΤ. Η ανάλυση του ScienceOpen (2024) προειδοποιεί ότι μια απότομη μετατόπιση διακινδυνεύει την παγκόσμια χρηματοπιστωτική αστάθεια, δεδομένου του χρέους των 6,7 τρισεκατομμυρίων δολαρίων σε δολάρια που κατέχουν μη αμερικανικές οντότητες (BIS, 2024).

Συνοψίζοντας, ενώ η πρωτοβουλία για το νόμισμα των BRICS ενσαρκώνει μια ισχυρή γεωπολιτική δήλωση, η υλοποίησή της ως αντικατάσταση του δολαρίου ή του πετροδολαρίου απαιτεί πρωτοφανή συντονισμό, ρευστότητα και εμπιστοσύνη. Οι δημοσιονομικές αδυναμίες και οι εμπορικές πολιτικές των ΗΠΑ παρέχουν ευκαιρίες, αλλά η εδραιωμένη θέση του δολαρίου, υποστηριζόμενη από την θεσμική αδράνεια και το βάθος της αγοράς, καθιστά μια βραχυπρόθεσμη μετατόπιση απίθανη. Ο οδικός χάρτης των BRICS πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην σταδιακή ολοκλήρωση, την ισχυρή χρηματοπιστωτική υποδομή και τη στρατηγική συσσώρευση αποθεματικών για να αποτελέσει μια αξιόπιστη πρόκληση έως το 2035.