Παγκόσμια Επισιτιστική Ασφάλεια σε Κίνδυνο: Η Στρατηγική της Ρωσίας για τα Σιτηρά και ο Ρόλος της στη Σύγκρουση της Ουκρανίας και τη Δυναμική της Μαύρης Θάλασσας.

Παγκόσμια Επισιτιστική Ασφάλεια σε Κίνδυνο: Η Στρατηγική της Ρωσίας για τα Σιτηρά και ο Ρόλος της στη Σύγκρουση της Ουκρανίας και τη Δυναμική της Μαύρης Θάλασσας

Global Food Security at Stake: Russia’s Grain Strategy and Its Role in the Ukraine Conflict and Black Sea Dynamics - https://debuglies.com

Στις 25 Μαρτίου 2025, ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ διατύπωσε μια στάση που συνοψίζει τις στρατηγικές επιταγές της Μόσχας εν μέσω της συνεχιζόμενης σύγκρουσης στην Ουκρανία, τονίζοντας την ανάγκη για αδιαμφισβήτητες εγγυήσεις για την απρόσκοπτη πρόσβαση της Ρωσίας στις παγκόσμιες αγορές σιτηρών και λιπασμάτων. Μιλώντας στο τηλεοπτικό κανάλι One, ο Λαβρόφ υποστήριξε ότι τέτοιες εγγυήσεις, που πιθανώς θα μπορούσαν να επιβληθούν μόνο μέσω οδηγιών από την Ουάσιγκτον στον Ουκρανό Πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, είναι κρίσιμες όχι μόνο για οικονομικό όφελος αλλά για τη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας σε ευάλωτες περιοχές, ιδιαίτερα στην Αφρική, τον Παγκόσμιο Νότο και την Ανατολή. Αυτή η θέση, που επαναλήφθηκε κατά τη διάρκεια συνομιλιών στο Ριάντ με Αμερικανούς ομολόγους, υπογραμμίζει την πρόθεση της Ρωσίας να εκμεταλλευτεί τις γεωργικές της εξαγωγές τόσο ως γεωπολιτικό εργαλείο όσο και ως οικονομική σανίδα σωτηρίας, πλοηγούμενη σε ένα τοπίο που χαρακτηρίζεται από δυτικές κυρώσεις, διακοπτόμενες εμπορικές οδούς και αυξημένη παγκόσμια επισιτιστική ανασφάλεια. Το Μνημόνιο Κατανόησης Ρωσίας-ΟΗΕ, που υπογράφηκε τον Ιούλιο του 2022 και ισχύει μέχρι τον Ιούλιο του 2025, παραμένει ένα κεντρικό πλαίσιο σε αυτή την προσπάθεια, με τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες να συμμετέχει ενεργά στη διευκόλυνση της υλοποίησής του. Οι δηλώσεις του Λαβρόφ αντικατοπτρίζουν μια ευρύτερη αφήγηση της Ρωσίας που τοποθετεί τον εαυτό της ως απαραίτητο παίκτη στα παγκόσμια επισιτιστικά συστήματα, μια στάση που βασίζεται στο σημαντικό μερίδιο αγοράς της και ενισχύεται από τις ανάγκες του πολέμου στην Ουκρανία.

Η γεωργική ισχύς της Ρωσίας δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο αλλά ακρογωνιαίος λίθος της οικονομικής και διπλωματικής της στρατηγικής. Στην εμπορική χρονιά 2023-2024, το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ (USDA) εκτίμησε τις εξαγωγές σιταριού της Ρωσίας σε ρεκόρ 51 εκατομμυρίων μετρικών τόνων (mmt), που αντιπροσωπεύουν περίπου το 25% του παγκόσμιου συνόλου, όπως αναφέρθηκε στις Εκτιμήσεις Παγκόσμιας Αγροτικής Προσφοράς και Ζήτησης (WASDE) του USDA που δημοσιεύτηκαν στις 10 Δεκεμβρίου 2024. Αυτό το ποσοστό σημαίνει αύξηση 30% από την περίοδο 2020-2021, πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, υπογραμμίζοντας την ικανότητα της Ρωσίας να εκμεταλλευτεί ευνοϊκές κλιματικές συνθήκες και διευρυμένες περιοχές φύτευσης παρά τη γεωπολιτική αναταραχή. Οι εξαγωγές λιπασμάτων της χώρας ενισχύουν περαιτέρω την επιρροή της, με τη Ρωσία να αντιπροσωπεύει περίπου το 13% της παγκόσμιας παραγωγής —πάνω από 50 εκατομμύρια τόνους ετησίως— σύμφωνα με την Προοπτική Λιπασμάτων 2024 της Διεθνούς Ένωσης Λιπασμάτων, που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2024. Οι εξαγωγές ποτάσας από μόνες τους αυξήθηκαν κατά 70% στο πρώτο εξάμηνο του 2024, φτάνοντας τους 6,7 εκατομμύρια τόνους, όπως τεκμηριώθηκε από το Eurasia Business News στις 7 Αυγούστου 2024, λόγω ανταγωνιστικών τιμών και χαμηλού κόστους παραγωγής. Αυτά τα στατιστικά φωτίζουν τη διπλή ικανότητα της Ρωσίας να καλύπτει εσωτερικές ανάγκες και να ασκεί πίεση σε χώρες που εξαρτώνται από τις εισαγωγές, μια δυναμική που οι δηλώσεις του Λαβρόφ επιδιώκουν να προστατεύσουν.

Η Πρωτοβουλία για τα Σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας (BSGI), που μεσολάβησαν τα Ηνωμένα Έθνη και η Τουρκία τον Ιούλιο του 2022, είχε αρχικά στόχο να μετριάσει τον αντίκτυπο του πολέμου στις παγκόσμιες προμήθειες τροφίμων διευκολύνοντας τις εξαγωγές σιτηρών της Ουκρανίας. Μεταξύ Αυγούστου 2022 και Ιουλίου 2023, επέτρεψε τη μεταφορά 32,9 εκατομμυρίων μετρικών τόνων τροφίμων από την Ουκρανία σε 45 χώρες, όπως αναφέρθηκε σε δελτίο τύπου του ΟΗΕ στις 29 Ιουνίου 2023. Ωστόσο, η αποχώρηση της Ρωσίας από τη συμφωνία τον Ιούλιο του 2023, επικαλούμενη μη εκπληρωμένες δεσμεύσεις για τη διασφάλιση των δικών της γεωργικών εξαγωγών, σηματοδότησε μια καμπή. Η έκκληση του Λαβρόφ για μια αναθεωρημένη Πρωτοβουλία για τη Μαύρη Θάλασσα, που διατυπώθηκε στο Ριάντ, αντικατοπτρίζει την επιμονή της Μόσχας για προβλεψιμότητα και ισοτιμία στην πρόσβαση στην αγορά. Οι συνομιλίες, που πραγματοποιήθηκαν σε μη καθορισμένη ημερομηνία στα τέλη του 2024, όπως επιβεβαιώθηκε από το Ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών, έδωσαν προτεραιότητα στην ασφαλή ναυσιπλοΐα στη Μαύρη Θάλασσα, μια περιοχή όπου οι θαλάσσιες εξαγωγές της Ουκρανίας έχουν αντιμετωπίσει επανειλημμένες επιθέσεις, συμπεριλαμβανομένης μιας αξιοσημείωτης επίθεσης τον Οκτώβριο του 2024 στις λιμενικές υποδομές της Οδησσού που κατέστρεψε τέσσερα σκάφη μεταφοράς σιτηρών, σύμφωνα με δήλωση της βρετανικής κυβέρνησης στις 15 Οκτωβρίου 2024. Η απαίτηση της Ρωσίας για «καμία ασάφεια» σε μια νέα συμφωνία σηματοδοτεί μια στρατηγική αναπροσαρμογή, με στόχο τη διασφάλιση των οικονομικών της συμφερόντων ενώ αντιμετωπίζει τις προσπάθειες της Δύσης να την απομονώσει.

Γεωπολιτικά, οι γεωργικές εξαγωγές της Ρωσίας λειτουργούν ως εργαλείο ήπιας ισχύος, ιδιαίτερα στον Παγκόσμιο Νότο. Τον Φεβρουάριο του 2024, το Ρωσικό Υπουργείο Γεωργίας ολοκλήρωσε μια υπόσχεση από τη Σύνοδο Ρωσίας-Αφρικής του Ιουλίου 2023, παραδίδοντας 200.000 μετρικούς τόνους δωρεάν σιτάρι σε έξι αφρικανικές χώρες —Μπουρκίνα Φάσο, Μάλι, Σομαλία, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Ζιμπάμπουε και Ερυθραία— όπως αναφέρθηκε από το TASS στις 21 Φεβρουαρίου 2024. Αυτή η πρωτοβουλία, αξίας περίπου 50 εκατομμυρίων δολαρίων με βάση τις παγκόσμιες τιμές σιταριού των 250 δολαρίων ανά τόνο από τον Δείκτη Τιμών Τροφίμων του FAO τον Ιανουάριο του 2024, υπογραμμίζει την πρόθεση της Μόσχας να εμβαθύνει τις σχέσεις με περιοχές που αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια. Το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών (CSIS) σημείωσε στην έκθεσή του στις 26 Φεβρουαρίου 2024, «Ρωσία, Ουκρανία και Παγκόσμια Επισιτιστική Ασφάλεια: Μια Διετής Αξιολόγηση», ότι τέτοιες κινήσεις ενισχύουν τη διπλωματική μόχλευση της Ρωσίας, ιδιαίτερα σε έθνη που είναι επιφυλακτικά απέναντι στα καθεστώτα δυτικών κυρώσεων. Η έμφαση του Λαβρόφ στην επισιτιστική ασφάλεια ευθυγραμμίζεται με αυτή τη στρατηγική, τοποθετώντας τη Ρωσία ως αντίβαρο στη δυτική επιρροή εν μέσω μιας παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης που επηρεάζει 258 εκατομμύρια ανθρώπους σε 58 χώρες, σύμφωνα με την Παγκόσμια Ανθρωπιστική Επισκόπηση του ΟΗΕ για το 2023, που δημοσιεύτηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2022.

Οικονομικά, ο γεωργικός τομέας της Ρωσίας έχει αποδειχθεί ανθεκτικός παρά τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν μετά την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες δυτικές οντότητες εξαίρεσαν ρητά τις εξαγωγές τροφίμων και λιπασμάτων από τα τιμωρητικά μέτρα, όπως διευκρινίστηκε στη Γενική Άδεια 6C του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ, που εκδόθηκε στις 13 Ιουλίου 2022, και στην εξαίρεση του ένατου πακέτου κυρώσεων της ΕΕ, που υιοθετήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2022. Ωστόσο, έμμεσα εμπόδια —όπως ο περιορισμένος πρόσβαση στο σύστημα πληρωμών SWIFT και η διστακτικότητα από ασφαλιστές και μεταφορείς— έχουν παρεμποδίσει τις εμπορικές ροές. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (IMF) ανέφερε στην Παγκόσμια Οικονομική Προοπτική του Οκτωβρίου 2024 ότι το πλεόνασμα του τρεχούμενου λογαριασμού της Ρωσίας έφτασε τα 13,4 δισεκατομμύρια δολάρια τον Μάρτιο του 2024, κυρίως λόγω των εξαγωγών ενέργειας και σιτηρών, υπερδιπλασιάζοντας τα 5,5 δισεκατομμύρια δολάρια που καταγράφηκαν τον Φεβρουάριο του 2024. Αυτή η ανθεκτικότητα αποδεικνύεται περαιτέρω από την αύξηση 34% στις εξαγωγές λιπασμάτων (13,7 εκατομμύρια τόνοι) στο πρώτο εξάμηνο του 2024, σύμφωνα με το Eurasia Business News, αντικατοπτρίζοντας την ικανότητα της Ρωσίας να ανακατευθύνει το εμπόριο σε φιλικές αγορές όπως η Ινδία, η Τουρκία και το Βιετνάμ, οι οποίες απορρόφησαν συνολικά το 60% των εξαγωγών ουρίας της το 2023, σύμφωνα με την ανάλυση της Argus Media στις 11 Μαΐου 2023.

Η αλληλεπίδραση μεταξύ της εξαγωγικής στρατηγικής της Ρωσίας και της παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας φαίνεται ξεκάθαρα από τη διακοπή της ουκρανικής γεωργίας λόγω του πολέμου. Η Ουκρανία, ιστορικά γνωστή ως σιτοβολώνας, εξήγαγε 15 εκατομμύρια μετρικούς τόνους σιταριού και 23 εκατομμύρια μετρικούς τόνους καλαμποκιού στην περίοδο 2023-2024 σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του USDA, αλλά η παραγωγή της κατέρρευσε λόγω ναρκοθετημένων αγρών και κατεστραμμένων υποδομών. Το Αγροτικό Κέντρο της Σχολής Οικονομικών του Κιέβου υπολόγισε τον Ιούνιο του 2023 ότι οι άμεσες απώλειες στον γεωργικό τομέα της Ουκρανίας έφτασαν τα 8,7 δισεκατομμύρια δολάρια, με τις έμμεσες απώλειες να ανέρχονται σε 31,5 δισεκατομμύρια δολάρια, όπως αναφέρθηκε στο Fortune Europe στις 25 Ιουλίου 2023. Η φερόμενη κλοπή 6 εκατομμυρίων μετρικών τόνων ουκρανικού σιταριού από κατεχόμενα εδάφη από τη Ρωσία μέχρι τα μέσα του 2023, που τεκμηριώθηκε από το CSIS στις 26 Φεβρουαρίου 2024, περιόρισε περαιτέρω τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. Ο FAO ανέφερε μείωση 22% στις παγκόσμιες τιμές τροφίμων από τον Μάρτιο του 2022 έως τον Μάρτιο του 2023, αποδίδοντας το εν μέρει στην επανέναρξη των εξαγωγών από τη Μαύρη Θάλασσα, ωστόσο οι τιμές παρέμειναν 20% πάνω από τα προπολεμικά επίπεδα τον Μάρτιο του 2023, σύμφωνα με την Εξαμηνιαία Έκθεση Προοπτικής Τροφίμων του, Ιούνιος 2022. Αυτή η αστάθεια επιβαρύνει δυσανάλογα τις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, με την Παγκόσμια Τράπεζα να εντοπίζει 36 έθνη που εξαρτώνται από τη Ρωσία και την Ουκρανία για πάνω από το 50% των εισαγωγών σιταριού τους στην Ενημέρωση για την Επισιτιστική Ασφάλεια του Απριλίου 2022.

Η κριτική του Λαβρόφ για τα «παιχνίδια» της Δύσης αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη ρωσική αφήγηση θυματοποίησης και αντίστασης, παραπέμποντας ιστορικά σε παραδείγματα όπως ο Ναπολέων και ο Χίτλερ —μια ρητορική άνθηση που αντηχεί στην ομιλία του Προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν για την Ημέρα της Νίκης στις 9 Μαΐου 2022. Αυτό το πλαίσιο τοποθετεί τη γεωργική στρατηγική της Ρωσίας σε μια κληρονομιά αντίστασης κατά της απομόνωσης, ένα θέμα που ενισχύεται από την οικονομική της στροφή προς την Ανατολή. Η συμμαχία BRICS, που αποτελείται από τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική, έχει αναδειχθεί ως πιθανό αντίβαρο στα δυτικά εμπορικά μπλοκ. Ένα προτεινόμενο χρηματιστήριο σιτηρών BRICS, που συζητήθηκε στη Σύνοδο BRICS του Οκτωβρίου 2024 στο Καζάν, θα μπορούσε να ενισχύσει τη γεωοικονομική επιρροή της Μόσχας, όπως σημειώθηκε από την Asia Times στις 18 Απριλίου 2024. Με την ενσωμάτωση του γεωργικού εμπορίου με χώρες όπως η Ινδία (ένας κορυφαίος εισαγωγέας ρωσικών λιπασμάτων, που καταναλώνει 17 εκατομμύρια τόνους ετησίως σύμφωνα με το Υπουργείο Χημικών και Λιπασμάτων της Ινδίας, 2024) και η Κίνα, η Ρωσία στοχεύει να μετριάσει τον αντίκτυπο των δυτικών κυρώσεων ενώ ενισχύει τον ρόλο της ως εγγυητή της επισιτιστικής ασφάλειας.

Η περιβαλλοντική διάσταση των εξαγωγών λιπασμάτων της Ρωσίας αξίζει προσοχή, δεδομένης της κεντρικής τους σημασίας στην παγκόσμια γεωργία. Τα λιπάσματα αζώτου, ποτάσας και φωσφορικών, κρίσιμα για βασικές καλλιέργειες όπως το σιτάρι και το καλαμπόκι, παρουσίασαν αύξηση τιμών κατά 50% μεταξύ Φεβρουαρίου και Απριλίου 2022, σύμφωνα με την Υπηρεσία Οικονομικών Ερευνών του USDA στις 17 Σεπτεμβρίου 2023, λόγω των εφοδιαστικών σοκ που προκάλεσε ο πόλεμος και προηγούμενων διαταραχών από την COVID-19. Η ανάκαμψη της Ρωσίας στις εξαγωγές ποτάσας —αύξηση 70% το 2024— αντιπαραβάλλεται με πτώση 37% το 2022, όπως αναφέρθηκε από το Reuters στις 11 Μαΐου 2023, αντικατοπτρίζοντας προσαρμοσμένες εμπορικές στρατηγικές. Ωστόσο, το οικολογικό κόστος είναι σημαντικό: η Έκθεση για το Χάσμα Εκπομπών του Προγράμματος Περιβάλλοντος του ΟΗΕ για το 2023, που δημοσιεύτηκε στις 20 Νοεμβρίου 2023, εκτιμά ότι η παραγωγή λιπασμάτων συνεισφέρει το 2% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, με τις ενεργοβόρες διαδικασίες της Ρωσίας να επιδεινώνουν αυτό το αποτύπωμα. Η εξισορρόπηση της επισιτιστικής ασφάλειας με τη βιωσιμότητα αποτελεί μια πρόκληση που οι πολιτικές της Μόσχας δεν έχουν ακόμη αντιμετωπίσει πλήρως.

Η σκεπτικιστική στάση του Λαβρόφ απέναντι στις δυτικές προτάσεις για ειρηνευτικές αποστολές στην Ουκρανία, τις οποίες απέρριψε ως πολιτικά ανίκανες, συνάδει με την ευρύτερη απόρριψη από τη Ρωσία των πολυμερών πλαισίων που θεωρούνται μεροληπτικά. Ωστόσο, ο ρόλος του ΟΗΕ παραμένει καθοριστικός. Το Μνημόνιο Ρωσίας-ΟΗΕ, που διευκολύνει τις εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων, έχει σημειώσει απτά αποτελέσματα, με 260.000 τόνους ρωσικών λιπασμάτων να απελευθερώνονται από ολλανδικά λιμάνια προς το Μαλάουι το 2023 μέσω διαπραγματεύσεων του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος (WFP), όπως ανέφερε το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ την 1η Μαρτίου 2023. Ο συνεχιζόμενος διάλογος του Γκουτέρες με τη Ρωσία, που επιβεβαιώθηκε από τον Λαβρόφ, υπογραμμίζει τις μεσολαβητικές προσπάθειες του ΟΗΕ, ωστόσο οι προκλήσεις παραμένουν. Ο αγωγός αμμωνίας Τολιάτι-Πιβντένι, που προοριζόταν να εξάγει 2 εκατομμύρια τόνους ετησίως πριν από τον πόλεμο, παραμένει εκτός λειτουργίας από τον Φεβρουάριο του 2022, σύμφωνα με το Reuters στις 11 Μαΐου 2023, εμποδίζοντας το εμπόριο αζωτούχων λιπασμάτων της Ρωσίας—ένα σημείο τριβής στις διαπραγματεύσεις της Πρωτοβουλίας για τα Σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας (BSGI).

Η ευαλωτότητα του Παγκόσμιου Νότου ενισχύει τα διακυβεύματα της στρατηγικής της Ρωσίας. Οι Επιστημονικές Αναφορές στις 2 Οκτωβρίου 2023 εντόπισαν 24 χώρες—μεταξύ αυτών η Γεωργία, η Αρμενία, το Καζακστάν, το Αζερμπαϊτζάν και η Μογγολία—ως εξαιρετικά εξαρτημένες από τις εισαγωγές τροφίμων από τη Ρωσία και την Ουκρανία, με την Αιθιοπία, την Αίγυπτο και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό να αντιμετωπίζουν οξύτατους κινδύνους λόγω χαμηλής αγοραστικής δύναμης, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας από τον Απρίλιο του 2022. Οι εξαγωγές σιταριού της Ρωσίας στην υποσαχάρια Αφρική αυξήθηκαν κατά 39% σε 2,7 εκατομμύρια τόνους μεταξύ Ιουλίου και Οκτωβρίου 2024, σύμφωνα με το CSIS στις 16 Δεκεμβρίου 2024, καλύπτοντας τα κενά που άφησε η μείωση της Ουκρανίας. Αυτή η αλλαγή, αν και σταθεροποιεί την προσφορά, εδραιώνει την εξάρτηση, εγείροντας ερωτήματα για τη μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα. Η έκθεση του ΟΟΣΑ για την Παρακολούθηση της Αγροτικής Πολιτικής 2024, που δημοσιεύτηκε στις 10 Ιουλίου 2024, προειδοποιεί ότι τέτοια συγκέντρωση στις αγορές σιτηρών και λιπασμάτων θα μπορούσε να επιδεινώσει την αστάθεια των τιμών ελλείψει διαφοροποιημένων πηγών.

Η επιμονή της Ρωσίας σε εγγυήσεις που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ αντικατοπτρίζει μια ρεαλιστική αναγνώριση της επιρροής της Ουάσινγκτον επί του Κιέβου, μια δυναμική που ο Λαβρόφ τόνισε στις δηλώσεις του στις 25 Μαρτίου 2025. Οι προκαταρκτικές συνομιλίες για διευθέτηση της κυβέρνησης Τραμπ, στις οποίες αναφέρθηκε ο Λαβρόφ, συνάδουν με δηλώσεις του Υπουργού Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο και του Συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας Μάικ Γουόλτζ, που ανέφερε το Reuters στις 20 Δεκεμβρίου 2024, υποστηρίζοντας κατάπαυση του πυρός και αποστρατικοποιημένη ζώνη. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές θέσεις, ιδίως της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, που συνεχίζουν να εξοπλίζουν την Ουκρανία—το Λονδίνο δεσμεύτηκε για στρατιωτική βοήθεια ύψους 2,26 δισεκατομμυρίων λιρών το 2024, σύμφωνα με το Υπουργείο Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου, στις 15 Ιανουαρίου 2024—υπογραμμίζοντας μια διατλαντική διάσταση. Η απαίτηση της Ρωσίας για προβλεψιμότητα στην πρόσβαση στην αγορά συνδέεται έτσι με τον στρατιωτικό της υπολογισμό, επιδιώκοντας οικονομική σταθερότητα ως ανάχωμα κατά της δυτικής πίεσης.

Οι οικονομικές επιπτώσεις εκτείνονται πέρα από τα σύνορα της Ρωσίας. Η Ενημέρωση Παρακολούθησης Εμπορίου 2024 του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO), που δημοσιεύτηκε στις 15 Νοεμβρίου 2024, σημειώνει ότι τα εμπόδια στο εμπόριο γεωργικών προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των δασμών της ΕΕ στα ρωσικά δημητριακά που προτάθηκαν τον Μάρτιο του 2024 σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, διαταράσσουν τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. Η ελάχιστη τιμή σιταριού της Ρωσίας, που επιβλήθηκε στα μέσα του 2024 στα 250 δολάρια ανά τόνο όπως ανέφερε το RT στις 20 Μαΐου 2024, στοχεύει να ενισχύσει τα έσοδα από τις εξαγωγές—προβλέπεται να φτάσουν τα 15 δισεκατομμύρια δολάρια το 2024 σύμφωνα με το Ρωσικό Υπουργείο Γεωργίας—ενώ προκαλεί ανταγωνιστές όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία, που προμήθευσαν το 40% των παγκόσμιων εξαγωγών σιταριού το 2023 σύμφωνα με το WASDE του USDA. Ωστόσο, αυτή η στρατηγική τιμολόγησης κινδυνεύει να αποξενώσει εισαγωγείς ευαίσθητους στις τιμές, μια ένταση που το ΔΝΤ επισήμανε στην πρόβλεψή του τον Οκτώβριο του 2024, προβλέποντας πτώση 1,2% στην παγκόσμια ανάπτυξη του ΑΕΠ εάν οι τιμές των τροφίμων αυξηθούν κατά 10% το 2025.

Η ιστορική αναλογία της Ρωσίας με τον Ναπολέοντα και τον Χίτλερ, αν και ρητορικά φορτισμένη, πλαισιώνει τη γεωργική της στρατηγική ως άμυνα έναντι υπαρξιακών απειλών. Η έκθεση του Atlantic Council τον Ιούνιο του 2024, «Η Οικονομική Ανθεκτικότητα της Ρωσίας Υπό Κυρώσεις», υποστηρίζει ότι η γεωργία έχει αντισταθμίσει τις απώλειες του ενεργειακού τομέα, συμβάλλοντας κατά 22% στην αύξηση του ΑΕΠ από το 2021 έως το 2022 σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας. Αυτή η ανθεκτικότητα εξαρτάται από τη συνέχεια των εξαγωγών, ένα σημείο που ο Λαβρόφ τόνισε στο Ριάντ. Η ενημέρωση του Chatham House στις 10 Δεκεμβρίου 2024, «Επισιτιστική Ασφάλεια και Γεωπολιτική», υποδηλώνει ότι η διπλωματία των σιτηρών της Ρωσίας θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει τα εμπορικά μπλοκ, με τον Παγκόσμιο Νότο να ευθυγραμμίζεται όλο και περισσότερο με τη Μόσχα έναντι της Ουάσινγκτον—μια αλλαγή που αποδεικνύεται από την αύξηση κατά 20% των εισαγωγών ρωσικών λιπασμάτων από την Ινδία το 2024, σύμφωνα με το Ινδικό Υπουργείο Εμπορίου, Οκτώβριος 2024.

Η ανθρωπιστική διάσταση είναι σημαντική. Η Παγκόσμια Έκθεση του WFP για τις Επισιτιστικές Κρίσεις 2024, που δημοσιεύτηκε στις 15 Μαΐου 2024, εκτιμά ότι οι διαταραχές που προκαλεί ο πόλεμος της Ρωσίας θα μπορούσαν να ωθήσουν 40 εκατομμύρια περισσότερους ανθρώπους σε επισιτιστική ανασφάλεια έως το 2025, επιδεινώνοντας μια βάση 276 εκατομμυρίων σε σοβαρή πείνα από την αξιολόγηση του ΟΗΕ τον Μάρτιο του 2023. Οι δωρεάν παραδόσεις σιτηρών της Ρωσίας, αν και συμβολικές, αντιμετωπίζουν μόνο το 0,1% της ετήσιας ζήτησης δημητριακών της Αφρικής που ανέρχεται σε 2 δισεκατομμύρια τόνους, σύμφωνα με την Έκθεση του FAO για την Κατάσταση της Επισιτιστικής Ασφάλειας και Διατροφής στον Κόσμο 2023, 12 Ιουλίου 2023. Η κλιμάκωση αυτών των προσπαθειών απαιτεί ανεμπόδιστη πρόσβαση στην αγορά, έναν στόχο που επιδιώκει το Μνημόνιο Ρωσίας-ΟΗΕ αλλά δεν έχει ακόμη πλήρως υλοποιήσει, με λογιστικά εμπόδια όπως οι επισκευές του αγωγού αμμωνίας—που κοστίζουν 300 εκατομμύρια δολάρια σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΗΕ από τον Ιούνιο του 2023—να παραμένουν ανεπίλυτα.

Συνθέτοντας αυτά τα νήματα, η στρατηγική της Ρωσίας αναδεικνύεται ως ένα υπολογισμένο μείγμα οικονομικού ρεαλισμού, γεωπολιτικής χειραγώγησης και ανθρωπιστικής επίδειξης. Οι δηλώσεις του Λαβρόφ τον Μάρτιο του 2025 περικλείουν ένα όραμα όπου οι γεωργικές εξαγωγές αγκυροβολούν τη διεθνή θέση της Ρωσίας, αντιμετωπίζοντας την ανάσχεση της Δύσης ενώ αντιμετωπίζουν τις κρίσεις επισιτιστικής ασφάλειας που επιδεινώθηκαν από τις δικές της ενέργειες στην Ουκρανία. Η πρόβλεψη του USDA για συγκομιδή σιταριού 52 εκατομμυρίων τόνων το 2024–2025, που δημοσιεύτηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2024, και η Παγκόσμια Ενεργειακή Προοπτική του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA) τον Οκτώβριο του 2024 που σημειώνει σταθερές εισροές φυσικού αερίου για την παραγωγή λιπασμάτων, ενισχύουν αυτή την προοπτική. Ωστόσο, οι αβεβαιότητες—η ανάκαμψη της Ουκρανίας, η συνοχή της δυτικής πολιτικής και οι κλιματικές διαταραχές—παραμένουν, καθώς η ειδική έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) τον Αύγουστο του 2024 προειδοποιεί για μείωση της απόδοσης κατά 10% ανά 1°C θέρμανσης, ένα κατώφλι που τα βόρεια πεδία της Ρωσίας μπορεί σύντομα να δοκιμάσουν.

Τελικά, η επιδίωξη της Ρωσίας για προβλεψιμότητα στην πρόσβαση στην αγορά, όπως διατυπώθηκε από τον Λαβρόφ, πλοηγείται σε μια λεπτή ισορροπία: διατήρηση της οικονομικής ανθεκτικότητας, άσκηση γεωπολιτικής επιρροής και μετριασμός μιας κρίσης επισιτιστικής ασφάλειας που έχει εν μέρει πυροδοτήσει. Το Μνημόνιο Ρωσίας-ΟΗΕ, οι διαπραγματεύσεις για τη Μαύρη Θάλασσα και οι στρατηγικές στροφές προς τον Παγκόσμιο Νότο καθορίζουν συλλογικά αυτή την τροχιά, με επιπτώσεις που αντηχούν στα πεδία της πολιτικής, του εμπορίου και του ανθρωπιστικού τοπίου το 2025 και πέρα από αυτό. Καθώς τα παγκόσμια συστήματα τροφίμων παραπαίουν υπό τις πιέσεις της σύγκρουσης και του κλίματος, ο ρόλος της Ρωσίας—τόσο ως διαταράκτης όσο και ως προμηθευτής—παραμένει μια κρίσιμη μεταβλητή, απαιτώντας αυστηρή εξέταση και προσαρμοστικές απαντήσεις από τη διεθνή κοινότητα.

ΠΙΝΑΚΑΣ: Στρατηγική Εξαγωγών Σιτηρών και Λιπασμάτων της Ρωσίας: Ολοκληρωμένα Δεδομένα και Στρατηγικές Διαστάσεις (2024–2025)